Adenowirusy (łac. Adenoviridae) to rodzina wirusów, których genom stanowi liniowa cząsteczka dwuniciowego DNA (dsDNA) o wielkości 33 – 40 kpz. Adenowirusy posiadają ikosaedralny (dwudziestościenny) kapsyd, zbudowanym z 252 kapsomerów. Z dwunastu wierzchołków kapsydu wystają włókna białkowe zawierające swoiste antygeny (adenowirusy kształtem przypominają sztucznego satelitę). Wirusy te charakteryzują się brakiem otoczki, niewielkimi rozmiarami (średnica około 75 nm) i wszechobecnością (występują na całym świecie). Ich „gospodarzami” są komórki kręgowców. Replikacja adenowirusów następuje w jądrze zakażonych komórek.
Adenowirusy zostały odkryte w 1953 roku przez amerykańskiego mikrobiologa R. J. Huebnera i jego współpracowników w tkance adenoidalnej (stąd nazwa adenowirusy) migdałków oraz w węzłach chłonnych. Dotychczas wyodrębniono ponad 50 serotypów pogrupowanych ze względu na różne cechy w sześć grup (oznaczonych literami A – F). Rodzina adenowirusów dzieli się na dwie główne grupy: adenowirusy ssacze (ludzie, psy, kozy, konie, myszy, owce, świnie, małpy i wiewióreczniki) i ptasie (kaczki, dzikie ptaki, gęsi, bażanty i indyki):
Rodzina: Adenowirusy (łac. Adenoviridae)
Rodzaj: Adenowirusy ssaków (łac. Mastadenovirus) zawiera 47 serotypów:
Ludzki adenowirus A (HAdV-A) – serotypy: 12, 18, 31
Ludzki adenowirus B (HAdV-B) – serotypy: 3, 7, 16, 21 (B1); 11, 14, 34, 35 (B2)
Ludzki adenowirus C (HAdV-C) – serotypy: 1, 2, 5, 6
Ludzki adenowirus D (HAdV-D) – serotypy: 8, 9, 10, 13, 15, 17, 19, 20, 22 – 30, 32, 33, 36 – 39, 42 – 47
Ludzki adenowirus E (HAdV-E) – serotypy: 4
Ludzki adenowirus F (HAdV-F) – serotypy: 40, 41
Rodzaj: Adenowirusy ptaków (łac. Aviadenovirus).
Ponad 20 serotypów może zakazić człowieka, a najbardziej narażone na zakażenie adenowirusami są małe dzieci (głównie serotypy: 1, 2 i 5). Wirusy te przenoszone są najczęściej drogą kropelkową wraz z wydzieliną z dróg oddechowych (nosa lub gardła) osoby zakażonej, ale także wydzielane są przez układ pokarmowy. Zakażeniu sprzyjają duże skupiska ludzi (przedszkole, szkoła, szpital). Adenowirusy atakują przede wszystkim błonę śluzową górnych dróg oddechowych, spojówki, a nawet opony mózgowe, rzadziej pęcherz moczowy i dolne drogi oddechowe. Okres inkubacji zakażenia wynosi od 5 do 8 dni. Zakażenia adenowirusami zazwyczaj nie są groźne dla osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Najczęściej zakażenie przebiega bezobjawowo lub infekcja jest łagodna i przemija bez śladu. Jednak dla osób z zaburzeniami układu odpornościowego mogą stanowić duże zagrożenie utraty zdrowia, a nawet życia.
Następstwem zakażenia adenowirusami mogą być choroby takie jak:
• Infekcje górnych dróg oddechowych, wśród nich można wyróżnić: zapalenie gardła, zapalenie migdałków, powiększenie węzłów chłonnych, zapalenie spojówek, zatkanie nosa, kaszel. Choroby te występują najczęściej wśród małych dzieci.
• Infekcje dolnych dróg oddechowych, do których zaliczamy: zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli, zapalenie oskrzelików, zapalenie płuc. Choroby te występują pośród dużych skupisk młodych ludzi np. rekrutów w wojsku.
• Infekcje oka
• Zapalenie żołądka i jelit, których objawami są biegunka i wymioty. Adenowirusy (serotyp 40 i 41) wywołujące takie objawy nazywane są adenowirusami jelitowymi.
• Infekcje w obrębie wielu narządów u chorych w stanie immunosupresji, u tych chorych zakażenie adenowirusami może doprowadzić do groźnych zapaleń płuc i wątroby.
Potencjał onkogenny
Adenowirusy nie są powiązane z procesami nowotworowymi u człowieka. Niektóre rodzaje adenowirusów powodują nowotwory u gryzoni.
Diagnostyka
Diagnostyka laboratoryjna zakażeń adenowirusami obejmuje metody hodowlane (wadą jest powolny czas wzrostu ok. 10 – 14 dni), badania serologiczne (np. test ELISA), wykrywanie antygenu na drodze immunofluorescencji, wykrywanie genomu na podstawie amplifikacji DNA. W diagnostyce wirusów istotna jest szybkość i dokładność wykonywanych badań, aby móc szybko wykryć wirusa i włączyć odpowiednie leczenie.
Leczenie
Większość infekcji wywołanych przez adenowirusy nie wymaga specjalistycznego leczenia, leczy się zazwyczaj jedynie objawy. Obecnie nie są znane metody leczenia i zapobiegania zakażeniom adenowirusami. Nie potwierdzone badaniami doniesienia mówią jednak o skuteczności ribawiryny i cidofowiru.
Autor: Paulina Knop
Literatura:
1. Irving W., Boswell T., Ala’Aldeen D., Mikrobiologia medyczna. Krótkie wykłady, Warszawa 2008
2. Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wrocław 1999
3. Krzemiński Z., Zarys wirusologii lekarskiej, Łódź 1997
Strony internetowe:
1. http://www.rex.pl/adv_adenowirusy.html
2. http://www.zakazne.choroby.biz/Zaka%C5%BCenia+adenowirusami
