Autor: Milena Bajda
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie


Czosnek pospolity (Allium sativum) jest liderem wśród roślin leczniczych o skuteczności dowiedzionej badaniami klinicznymi. Znajomość działania poszczególnych składników biologicznie czynnych w czosnku umożliwia stosowanie go jako preparatu proleczniczego dla ludzi i zwierząt. Często nazywany jest naturalnym antybiotykiem.

Czosnek zawiera m.in.: białka, węglowodany, tłuszcze, błonnik, witaminy, składniki mineralne, flawonoidy, fitosterole, pektyny oraz wiele innych (Tabela 1). Zawarte w nim fitoncydy (to m.in. siarczki, disiarczki, sulfotlenki, glikozydy izosiarkocyjanowe) wykazują działanie bakterio-, grzybo- i pierwotniakobójcze.

Badania naukowe nad składnikami biologicznie czynnymi czosnku dowiodły, że za jego najcenniejsze właściwości odpowiadają organiczne pochodne siarki, których prekursorami są tioaminokwasy (alliina, metyloalliina, propyloalliina) (Ryc.1).



Ryc. 1. Prekursory związków siarkoorganicznych czosnku (Marciniec i Włodarczyk - Marciniec, 2008)


Alliina to siarkoorganiczny związek chemiczny (sulfotlenek S-alkilocysteiny). Stanowi ona 83% ogólnej ilości aminokwasów znajdujących się w czosnku. Na metyloalliinę (S-tlenek-S-metylocysteiny) przypada 13%, a na propyloalliinę (S-tlenek-S-propylocysteiny) 2%. Alliina uznawana jest za prekursora zapachu i smaku czosnku. Podczas jego rozdrabniania następuje uaktywnienie obecnego w świeżym czosnku enzymu allinazy, pod którego wpływem alliina ulega hydrolizie, wskutek czego powstaje allicyna (Tabela 1), kwas pirogronowy i amoniak.

Allicyna wykazuje właściwości antybiotyczne czosnku. Działa przeciwbakteryjnie, m.in. hamuje rozwój Helicobacter pylori. Na jej strukturze oparte są preparaty stosowane jako środki przeciwgrzybicze. Może być stosowana jako środek odkażający drogi oddechowe. Ponadto hamuje skupianie płytek krwi, obniża ciśnienie krwi i poziom tłuszczów w surowicy krwi.

Ajoen i winyloditiina stanowią kolejne produkty rozpadu alliiny (Tabela 1). Winyloditiina wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, a ajoen działanie antymykotyczne, dzięki któremu może stanowić substancję do leczenia grzybic. Nadto posiadają one działanie antyagregacyjne płytek krwi.

Czosnek zawiera także olejki czosnkowe, w skład których wchodzą m.in.: di-, tri-, tetrasiarczek diallilu, disiarczek dipropylu, disiarczek propyloallilowy, disiarczek dimetylu oraz enzymy i wiele substancji o działaniu antybiotycznym: adenozynę, alliksynę, kwercetynę, skordyninę, garlicynę i allistatynę. Adenozyna przeciwdziała zlepianiu się trombocytów, przez co zdolność naczyń wieńcowych ulega poprawie. Garlicyna ma zastosowanie w leczeniu biegunki bakteryjnej oraz schorzeń infekcyjnych dróg moczowych u dzieci. Z kolei allistatyna powoduje zwalczanie bakterii okrężnicy i gronkowca.

Tabela 1. Składniki czosnku i ich właściwości biologiczne (Lutomski, 2001).

Składniki	Właściwości
1. Najważniejsze składniki:
Alliina (pochodna aminokwasu cysteiny)	substancja biologicznie nieaktywna
Allicyna [Ajoen i Winyloditiina]	czynnik hamowania agregacji płytek krwi: -obniżanie poziomu lipidów i cholesterolu, -zwiększanie aktywności fibrynolitycznej, -właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne i antyagregacyjne
2. Specyficzne składniki:
Olejek	właściwości przeciwbakteryjne dzięki zawartym w olejku lotnym związkom siarkowym
Siarczki, dwusiarczki, trójsiarczki, inne                             wielosiarczki m.in. trójsiarczek etylopropenylowy	hamują agregację płytek krwi
Tiole i tiosulfinaty
Enzymy (alliinaza, arginaza, myrozynaza,   peroksydaza, tyrozynaza,  dezoksyrybonukleaza)	katalizują rozpad alliiny i innych związków siarkowych
3. Glikozydy
4. Tioglikozydy Skordyniny A i B	właściwości przeciwbakteryjne
5. Nukleozydy Adenozyna	hamują agregację płytek krwi
6. Saponiny Escyna	właściwości obniżające poziom cukru
7. Garlicyna	właściwości przeciwbakteryjne
8. Flawonoidy	wpływ na obniżenie nieklasycznego nadciśnienia
9. Kwasy organiczne
10. Gammaglutamylopeptydy
11. Lipidy
12. Prowitaminy (A, D) i witaminy A, B1,  B2, C, PP	właściwości odżywcze i wzmacniające
13. Pierwiastki śladowe: Mg, Fe, Zn, Cu, Mo, B, J	właściwości biokatalityczne